Gospodarka oparta na wiedzy: niespełnione obietnice i problem umiejętności

Praca prezentuje krytyczne podejście do sposobów ujmowania kompetencji w socjologii, zwłaszcza zaś do przejmowanego przez część socjologów dyskursu gospodarki opartej na wiedzy. Wedle tego dyskursu kompetencje pracowników nowoczesnych branż gospodarki pozwalają zrealizować ideał pracownika elastycznego (nie krępowanego przez sztywne formy biurokratycznych organizacji), mającego zasadniczy wpływ na przedmiot i sposób wykonywania własnej pracy oraz rozliczanego ze swej pracy wedle kryteriów merytorycznych. W pracy przekonuję, że dyskurs ten nie przystaje do rzeczywistości - wskazywane przezeń oficjalne wzory działania są fałszywe. W rozdziale pierwszym omawiam pokrótce dyskurs gospodarki opartej na wiedzy, wskazując na brak empirycznych dowodów, że gospodarka oparta na wiedzy rzeczywiście istnieje. W rozdziale drugim przedstawiam zasadnicze problemy socjologii związane z definiowaniem kompetencji, przede wszystkim na przykładzie pojęcia kompetencji obywatelskich. W rozdziale trzecim omawiam zasadnicze opcje teorii działania - paradygmat strukturalistyczny (na przykładzie Talcotta Parsonsa) oraz interpretatywny (na przykładzie Herberta Blumera i Alfreda Schutza) oraz próbę połączenia tych dwóch paradygmatów (teoria działania Jeffreya Alexandra). Służy to stworzeniu par excellence socjologicznego ujęcia kompetencji, wedle którego kompetencje to nie cecha jednostki lecz pewien wzór skutecznego działania. W rozdziale czwartym omawiam teorię dyferencjacji i dedyferencjacji jako jedną z teorii zmiany społecznej mającą dobre - jak twierdzę - zastosowanie w analizie przemian wzorów działania. Wreszcie w rozdziale piątym pokazuję przykłady rozmijania się oficjalnych (zgodnych z dyskursem gospodarki opartej na wiedzy) i nieoficjalnych wzorów działania w nowoczesnych przedsiębiorstwach.

The main purpose of the text is a critique of existing sociological approaches to competencies, mainly of the discourse of „knowledge economy” (to which some sociologists subscribe). According to that discourse the competencies of workers in hi-tech enterprises enable the fulfillment of an ideal of a flexible worker (who is not bound by strict forms of bureaucratical organizations), a worker who controls his work and who is being evaluated on basis of his or hers merit. In my view that discourse doesn’t fit with social reality – it describes official patterns of action which are false. In first chapter I discuss briefly the idea od knowledge economy and I point out lack of empirical evidence for the existence of such economy. In second chapter I present main shortcomings of existing sociological approaches to the concept of competencies, mainly by using the example of civic or citizen competencies. Chapter 3 contains a discussion of main paradigms of theory of social action – the structuralist paradigm (Talcott Parsons) and the interpretative paradigm (Herbert Blumer, Alfred Schutz), as well as the integrative approach (Jeffrey Alexander’s theory of social action). Main goal of this chapter is to propose a strictly sociological understanding of competencies, according to which competencies aren’t a property of individual but rather a pattern of effective action. In chapter 4 I present basic view of differentiation and de-differentiation theory, because – as I set out to show – this particular theory of social change can be useful as a tool for an analysis of change in patterns of action. Finally in Chapter 5 I present some examples of mismatch of official (and concurrent with the discourse of knowledge economy) patterns of action and unofficial patterns of action in modern enterprises.